126

U

niversidad

 r

afael

 l

andívar

v

icerrectoría

 

de

 i

nvestigación

 

y

 P

royección

Revista Eutopía, año 1, núm. 1, enero-junio 2016, pp. 121-131

Manaq utz ta ri etzelanïk yeb’an chi ke ri maya’ ixoqi’, chupan ri k’ayewal re’ k’a 
nikikusaj na ri kemon tziyäq, ketaman chi k’o ruq’ij, ruxe’el b’anob’äl chuqa’ kan 
nuya’ rejqalen ri kik’aslen.

Jujun ixoqi’ man nikikusaj ta chik kemon tziyäq pu ruma ketaman chi rik’in ri 
kemon tziyäq netamax kiwach e aj akuchi’ e petenaq wi chuqa’ achike kitinamït ruma 
ri’ nikichop chik rukusaxik.

Jun rub’eyal richin niya’ox ruq’ij ri kemon tziyäq k’o chi nikusäx, richin ke ri nitz’et 
chi k’o ruchuq’a ri ruxe’el chuqa’ pa k’aslemal. Wakami jun maya’ ixoq nukusaj ri 
rutziyaq pa rutinamït, jantaq pa jun nimatinamït, k’o xtani’ man nikikusaj ta chik 
ruma pa taq tijob’äl, pa akuchi yesamaj wi nik’utux chi junan ruwäch ri kitziyaq 
nikikusaj ri man kemon ta tziyäq. Ri k’ayew toq man niya’ox ta ruq’ij jun ixöq, 
netzeläx ruma ri rutziyaq nukusaj, re’ nuk’waj runa’oj chi nutzäq ri rutziyaq. K’o 
ixoqi’ ketaman chi k’atzinel niyakataj kib’anob’al ruma ri nikikusaj ri kitziyaq.

Wakami k’o ixoqi’ kan ntel pa kik’u’x chi k’atzinel nikusäx ri kemon tziyäq ruma 
k’o rejqalen chuqa’ nuya rutzijol e achike rije’, e aj akuchi’, achike ri kitinamït.

Toq ri ixoqi’ nikitzäq rukusaxik ri kitziyaq achi’el man chik e maya’ winaqi’ ta, jun 
winaq nik’is ruki’il ruk’aslem toq nutzäq achike ruxe’el, ntok  k’ayewal pa ruk’aslen. 

Jun rub’eyal richin niya’ox rejqalen ri kemon tziyäq ja ri man niya’ox ta q’ij chi ke ri 
winaqi’ ri yeb’in chi ri kemon tziyäq manaq ruq’ij. Jun kemon tziyäq nuya’ rejqalen 
ruq’ij jun winaq chuqa’ kan jeb’ël nitzu’un chupan re tziyaq taq nukusaj. Ri rutziyaq 
jun maya’ ixöq ja ri ruxe’el rub’anob’al. Man richin ta niwïq ri jay akuchi’ yesamaj 
wi ri winaqi’, man richin ta nuya’ retz’ab’al jun k’olib’äl, man richin ta ri’ yekemon 
ri winaqi’.

Ri jun ixöq nusamajij ri kem man xa xe ta nuk’owisaj ruramaj, xa kan nik’atzin 
chi re richin rija’ kan nuna’ chi jun ixöq ajkemon. Rik’in ri nukem nuch’äk rupwaq, 
nito’on pa rachoch. Ri ixöq nuk’ayij ri tziyäq xukem, nurayij niya’ox ri rajil chi re, ri 
k’ayew ja ri man niya’ox ta ri rajil xel chuwäch rija’, man nitz’et ta ri samaj xuk’waj 
rusamajixik. Pa taq k’ayb’äl niqatz’et chi man niya’ox ta ruq’ij ri kemon tziyäq taq 
niloq’ jun, jub’a’ ok rajil niya’ox, ri winaqi’ man nikinojij ta ri samaj ruk’wan ri 
rusamajixik.