125

Revista Eutopía, año 1, núm. 1, enero-junio 2016, pp. 121-131

R

usamajixik

 

Ri

 

qatziyaq

 

k

’

o

 

Ruq

’

ajaRik

 

Rik

’

in

 

Ri

 

qak

’

aslemal

C

elia

 a

ngéliCa

 a

jú

 P

atal

, C

andelaRia

 l

óPez

 i

xCoy

Ri ixöq nusamajij kem chuqa’ ri nukusaj ri kem tziyäq kan retaman chi re’ k’o ruq’ij 
ruma retaman janipe q’ij, uchuq’a’ etamab’äl ruk’wan rusamajixik. Ruma ri’ jun 
maya’ ixöq kan nïm ruq’ij ri kem tziyäq nuya’. Ri man utz ta toq xa xe jub’a’ ok 
rajil niya’ox ri kem tziyäq ruma man niya’ox ta ruq’ij, we ta niya’ox ruq’ij nïm nïm 
rajil jun kem tziyäq, jun ixöq nuya’ ruq’ij toq nuch’äj ri kemon rutziyaq, toq nusa’, 
toq nuyak kan nuloq’oq’ej.

Ri maya’ ixoqi’ nikicha’ nikiloq’ ri kem tziyäq richin nikikusaj ruma kan k’o ruq’ij 
chi kiwäch. Ri jun kem tziyäq man junan ta ruwäch chuwäch jun chik, jantape nujäl 
ri’ ri rukotz’ijal ruma ri’ kan k’o ruq’ij. Ronojel ri nib’e chuwäch rukotz’ijal, rub’onil, 
rusamajixik ruk’wan ruk’u’x, runik’ik runojib’al ri ixöq chuqa’ jun kem tziyäq kan 
niyaloj ruma kan utz b’ätz’ nikusäx richin nikem, man achi’el ta ri tziyäq man e 
kemon ta, ri ixöq kan nik’asäs ruk’u’x taq nukusaj ri kem tziyäq.

Ronojel ri rub’eyal, ri samaj, ri q’ij ruk’wan rusamajixik nub’än chi ri jun po’t jalajöj 
rajil, k’o kan nïm ntel ri rajil. Wakami k’o po’t yeb’an pa ch’ich’ pu man junan ta 
rik’in ri kemon po’t ruma re’ ruq’a jun ixöq nib’ano’. Ri po’t yeb’an pa ch’ich’ kan 
nïm rujalon ri’ rik’in ri jun po’t kemon, nitz’et chupan ri rukotz’ijal ri nub’an chi re 
ruq’a ri jun ixöq kan jeb’äl nitzu’un.

K’ayew nub’än chi ke ri ixoqi’ nikib’an kem tziyäq ruma ri yeb’an pa ch’ich’ man nïm 
ta rajil, jun kem tziyäq nïm rajil ruma k’ïy samaj nuk’waj chuqa’ man chanin ta ntel, 
nuk’waj k’ïy q’ij. Jun kem tziyäq niyaloj man niretzetäj ta chanin chuqa’ jeb’ël niyaloj 
rub’onil, rukotz’ijal, ri jun b’anon pa ch’ich’ ma ke ta ri’ ntel.

3. Ri maya’ ixoqi’ kan k’a nukusaj na ri kemon tziyäq

K’ïy k’ayewal nuq’axaj jun ixöq pa ruxe’el ruk’aslen ruma nukusaj ri rutziyaq, man 
k’in we k’a ri man rutzaqon ta kan, nukusaj ri rutziyaq. K’iy ruwäch ri talutzij 
nikewaj ri b’anob’äl pa ruwi’ ri kitziyaq ri maya’ winaqi’ pu k’a e k’o ri nikikusaj 
ri kitziyaq.

Pa taq nima tinamït ri jun ixöq nukusaj kemon tziyäq nib’ix chi ruma aj’ik’.  K’ïy 
rub’eyal retzelaxik nib’an chi ke ri ixoqi’ nikikusaj ri kitziyaq, nikusäx rub’i’ 
María, k’ayil wäy, nik’ayin pa k’ayib’äl, ke ri jujun chik rub’eyal. Ruk’wan k’ïy 
ruwäch etzelanïk richin ta nuna’ ri winaq chi man jun retaman, manaq ruq’ij. Re jun 
k’ayewal xtz’ukutaj kan toq xe’oqa el kaxlani’ pa taq maya’ tinamït, wakami kan 
k’a k’o na re k’ayewal re’ pa kik’aslen ri maya’ ixoqi’.