124

U

niversidad

 r

afael

 l

andívar

v

icerrectoría

 

de

 i

nvestigación

 

y

 P

royección

Revista Eutopía, año 1, núm. 1, enero-junio 2016, pp. 121-131

Chupan ri maya’ b’anob’äl nitz’et chi jun kem k’o ruk’aslen ruma nikusäx richin 
nib’än ri kem ri k’o chi ruwach’ulew ruma onojel k’o ruk’aslen.

Ri rukotz’ijal ruk’wan jun kem tziyäq nuya rutzijol ri rub’anob’al jun tinamït, 
chupan jun kem po’t natz’et akuchi nikusäx wi, chuqa’ jun üq ke ri’, chuqa’ ronojel 
ruwäch ri kem tziyäq nukusaj jun ixöq natz’et aj akuchi’ ri ixöq. Wakami e k’o 
ixoqi’ yekikusaj kemon tziyäq richin jun chik tinamït, pu kan ye’atz’et e aj akuchi’ 
ruma rub’eyal nkib’än chi re rukusaxik ri kemon tziyäq richin jun chik tinamït, re’ 
xa xe nikitz’et ri maya’ taq ixoqi’.

K’o winaqi’ nikib’ij chi ri kemon tziyäq ja ri aj kaxlani’ xetz’ukun richin xk’oje’ pa 
kiq’a ri aj mayab tinamït, na’oj petenäq juk’wan chik akuchi xepe wi ri kaxlani’. Ri 
yeb’in re’ ruma man ketaman ta ri kib’anob’äl, kina’oj, kisamaj ri mayab’ winaqi’.

2. Rub’eyal richin nikiya’ ruq’ij ri kemon tziyäq ruma kan kichin 

ri maya’ winaqi’

Ri kemon tziyäq kan kichin ri maya’ winaqi’, ja re nikikusaj q’ij q’ij.

Kan jeb’ël nitzu’un jun maya’ chupan ri rutziyaq ruma k’a ri kan nuya ruq’ij chuqa’ 
ruma ronojel ri rukotz’ijal ruk’wan. Chupan k’o ri b’anob’äl rub’eyal ri nutz’et 
ruwach’ulew, jun po’t nuk’waj ri k’o chi ruwach’ulew, ri ruxe’el ri b’anob’äl, ri nima 
nojib’äl chuqa’ ri etamab’äl pa ruwi’ ri b’anob’äl.

Ri maya’ winaqi’ nim rub’eyal rutz’etik ri k’aslemal nikib’an, pa ronojel kinojib’äl 
k’o ruwach’ulew, k’o ri k’aslen, niqatz’et pa ruwi’ ri samaj nikib’än, achi’el ri kem, ri 
yesamajin kem kan nikiya’ kina’oj chuqa’ ri kik’u’x chupan.

Ri jun ixöq nisamajin ri kem k’o chi ruk’u’x ri etamab’äl sipan kan chi re ruma ri 
rati’t rumama’, kan rik’in ruchuqa’ runa’oj nusamajij q’ij q’ij. Ri jun kem nub’än 
kan man junan ta rik’in jun chik kem ruma nuya’ ruk’u’x, rukikotemal ruk’aslen 
chupan, kan jeb’ël nusamajij chuqa’ nunojij achike rukotz’ijal nuya chupan, q’ij q’ij 
ninimär retamab’al pa ruwi’ ri kem samaj, jalajöj rub’eyal nub’än chi runuk’ik ri 
kem. Ri na’oj chuqa’ ri rukotz’ijal nirelesaj chuwäch ri ruwach’ulew achi’el ruq’a’ taq 
che’, ri taq kotz’i’j, ri chikopi’, ri ch’umil, ri koyopa’, ri q’ij. Ronojel re’ ja re ri niya’o 
rukotz’ijal ri kem kan nuya ruk’aslen.