122

U

niversidad

 r

afael

 l

andívar

v

icerrectoría

 

de

 i

nvestigación

 

y

 P

royección

Revista Eutopía, año 1, núm. 1, enero-junio 2016, pp. 121-131

man junan ta rik’in jun chik kem, ruma kan nuya’ ruk’u’x rik’in ri rukem, chuqa’ 
ri rukotz’ijal, rub’onil kan rujalon ri’ rik’in jun chik kem.

Kan k’o k’ayewal nikiq’axaj ri ixoqi’, ri xtani’ ri nikikusaj kemon tziyäq, ruma man 
niya’ox ta kiq’ij, achi’el man jun ketaman nib’an chi ke, pu rije’ man kitzaqon ta ri 
kitziyaq, k’a k’o na ixoqi’, xtani’ nikiya’ nïm ruq’ij roma ri nikikusaj xa kemon 
tziyäq. 

Ri rusamajixik jun kem chuwäch ri ixoq kan achi’el nunataj kik’aslen ri ati’t ruma 
nuqa pa ruk’u’x chuqa’ pa rujolon ri etamaxik ruya’on kan chi re ri rati’t pa ruwi’ ri 
rusolik jun kem, rija’ k’a re’ chuqa’ xtusipaj kan chi ke ri ral re etamaxik re’.

Jun chik k’ayewal nikiq’axaj ri ixoqi’ yesamajin ri kem ja ri man nitoj ta ri rajël chi 
ke, man nitz’et ta ri ramaj, ri q’ij nuk’waj ri rusamajixik jun kem chuqa’ ri b’ätz 
nuk’waj. Jun kem nïm rajël pu man ntoj ta ri rajël re’, jantaq jun chik winaq jeb’ël 
nich’akon chi rij ruma nuk’ayij juk’wan chik ri kem.

K’o chuqa’ k’ayewal toq nikusäx ri kemon tz’yäq richin weqoj, nikusäx chuqa’ richin 
ntok kïy kipwaq ri kaxlani’, man xa ta richin yeto’ox ri ixoqi’ e b’anayon ri kem. 
Kan qitzij manaq niya’ox ta ruq’ij ri rusamaj ri ixoq pa ruwi’ ri kem.

Niqarayij, niqajo’ niqaya’ rutzijol ri nima ruq’ij ri rusamaj jun ixoq ri nub’an kem, 
ri ruq’ij ri tzyäq nikikusaj ri mayab’ winaqi’. Chupan re’ nitz’etetej ronojel ruwäch 
b’anob’äl kan kichin ri winaqi’ pa jalajöj tinamït chuqa re’ jun rub’eyal samaj kichin 
ri ixoqi’ yekemon; pa ruwi’ re samaj re’ rije’ nikiya’ ronojel kina’oj, kib’anob’äl, 
kik’u’x ruma ri’ kan jeb’ël nikanaj ri kem chi kiwäch.

1. Ri kemon tziyäq ruk’wan chupan ruk’u’x chuqa’ ruq’ij 

b’anob’äl.

Kan jalajöj rukotz’ijal, rub’eyal ri kemon tziyäq nikisamajij ri maya’ winaqi’ pa 
Iximulew, man e junan ta, jun wi ri kemon tziyäq yeb’an pa taq tinamït.  Ri ixoq 
taq nub’än jun rukem nuju’ chupan ruch’ab’al, rub’anob’al, runojib’al chuqa’ ri k’o 
pa ruk’u’x, k’a ri nunuk’ chupan ronojel ri yerutz’et chi ruwach’ulew chuqa’ chi kaj, 
achi’el taq re re’: chikopi’, kotz’i’j, sutz’, q’ij, ik’, ch’umil. Ronojel re’ nuya rukotz’ijal 
ri tziyäq richin nikusäx q’ij q’ij chuqa’ ri nikusäx pa runimaq’ij tinamït.